معمولا هنگامی که صحبت از وجود یک نظم در پدیده های پیرامون می‌شود تصویر یک ناظم که خالق آن نظم است در ذهن متبادر میشود. این تصویر ناشی از نگاه انسان محور به پدیدارهای پیرامون است که در بسیاری از موارد موجب کج فهمی های عمیق در مفاهیم فلسفی شده است. یکی از کج فهمی های باسابقه، همین مفهوم نظم است. تصویر نظمی که توسط یک خالق پدید می‌آید ناشی از این است که به خطا، پدید آمدن نظم به پدید آمدن یک ابزار توسط یک انسان که سازنده آن ابزار است تشبیه شده است شاید در نگاه اول کمی عجیب به نظر برسد اما نظمی که توسط یک مرکز مشخص در یک سیستم تحمیل میشود یک حالت بسیار خاص و تنها محدود به سیستم های دست ساز انسان است و حالت طبیعی و قالب نظم در طبیعت که از نظر آماری تقریبا همه نظم های طبیعت را در بر میگیرد نظمی است که از تعامل متقابل میان اجزای سیستم و بدون داشتن یک مرکز مشخص برای سازماندهی آن نظم پدید می‌آید به عبارت دیگر برخلاف پیش‌فرضی که مثلاً در برهان نظم مورد استفاده قرار گرفته است برای ظهور یک نظم نه تنها وجود یک ناظم ضرورت ندارد بلکه از نظر آماری تقریبا همه نظم ها بدون لازم پدید می‌آید برای درک بهتر موضوع چند مثال میزنیم:

۱- پرواز جمعی پرندگان یکی از پدیده های شگفت انگیز در طبیعت حرکت جمعی پرندگان است در بسیاری از موارد هماهنگی میان پرندگان در این فرایند چنان است که از بیرون به نظر می‌رسد تک تک اعضای این مجموعه تنها برای شرکت در این حرکت جمعی به وجود آمده‌اند اما پرندگان چگونه بدون داشتن یک مرکز برای سازماندهی رفتار جمعی یا به تعبیر دیگر یک رهبر چنین رفتار منظمی را از خودشان نشان می‌دهند در واقع اتفاقی که در طی فرایند پرواز جمعی پرندگان می‌افتد تبادل اطلاعات متقابل میان اعضای این مجموعه است پرندگانی که در این حرکت جمعی مشارکت می‌کنند از طریق پیام‌های صوتی و تصویری با یکدیگر تبادل اطلاعات می‌کنند و هر عضو از این مجموعه رفتار خود را بر اساس رفتار تعدادی از اعضای مجاور خود تنظیم می‌کند هنگامی که تعداد این اعضا از آستانه بیشتر شود کل اعضای این مجموعه به طور مستقیم یا با واسطه با یکدیگر اطلاعات رد و بدل میکند و در این حالت از تعامل میان اجزای این سیستم اجتماعی نظمی ظهور میکند که در اعضای منفرد این کل و یا مجموعه های با تعداد کمتر ممکن نیست این رخداد که در نظریه سیستم‌ها به برایش مشهور است کلید فهم پدید آمدن نظم در سیستم‌های پیچیده است.

۲- مسیریابی مورچه ها یکی دیگر از نمونه های شگفت انگیز نظم بی مرکز مسیریابی مورچه است هنگامی که تعدادی از مورچه ها برای پیدا کردن غذا محیط مناسب برای تشکیل کلونی و غیره به حرکت در می‌آیند یک رویداد جمعی شگفت انگیز به وقوع می‌پیوندد یک مورچه به تنهایی قادر به مسیریابی در مسافت‌های طولانی نیست اگر تعداد مورچه‌ها از آستانه‌ای کمتر باشد نیز فرایند مسیر یابی رخ نخواهد داد اما هنگامی که تعداد مورچه‌های دخیل در این فرایند به حد مطلوب برسد ناگهان نظم مورد نظر پدید آمده و تعداد زیادی از مورچه ها با موفقیت فرایند مسیر یابی را انجام خواهند داد این مورچه‌ها که از طریق پیام‌های شیمیایی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند کل اندام وار شده و یک رفتار منظم را از خود بروز می‌دهند این نظم که ناشی از تبادل اطلاعات متقابل میان اعضای این مجموعه است در صورتی که تعداد مشخصی از مورچه‌ها از این مجموعه حذف شوند و یا با دخالت آزمایشگاهی پیام‌های شیمیایی رد و بدل شده دچار اختلال شود مختل خواهد شد و در این حالت ممکن است مورچه‌ها به دور خود بچرخند یا از مقصد مورد نظر خود دورتر و دورتر شوند بنابراین مشابه پرواز جمعی پرندگان مسیریابی مورگان نیز وابسته به تبادل متقابل اطلاعات میان اجزای این است و در دو حالت ممکن است این نظم مختل شود یکی خارج شدن تعدادی از اعضای این مجموعه از این فرایند و دیگری اختلال در تبادل اطلاعات میان این اجزا که می‌تواند یا از طریق قطع مجرای ارتباطی باشد و یا مختل کردن پیام اصلی با ارساله پیام‌های نامفهوم

۳- گرانیگاه به جای مرکز برای اینکه بتوان ظهور نظم در سیستم‌های پیچیده را بهتر توضیح داد می‌توان از یک مدل گراف برای توصیف ساختار سیستم استفاده کرد فرض کنید در یک گراف وزن‌دار رأس‌ها را معادل اجزای سیستم و یال معادل مجراهای تبادل اطلاعات میان اجزا و همچنین وزن هر یال را معادل نرخ تبادل اطلاعات از آن مج را در نظر بگیریم در این حالت برخی از راس‌های سیستم هستند که تبادل اطلاعات بیشتری انجام می‌دهند این نقاط را گرانیگاه‌های سیستم نامید گرانیگاه‌های سیستم نسبت به بقیه نقاط تاثیر بیشتری روی رفتار جمعی سیستم دارند و نقش موثر تری در ظهور نظم کلی ایفا می‌کند به دلیل همین تأثیرگذاری بیشتر در حالت ساده انگارانه در برخی دیدگاه‌های نظریه قدیمی این گرانیگاه‌ها به عنوان مرکز سیستم تصور شده‌اند اما به دو دلیل این فرض ناکارآمد است نخست اینکه گرانیگاه‌های یک سیستم پیچیده ثابت نیستند و در گذر زمان ممکن است رأس‌های متفاوتی از این گراف نقش گرانیگاه سیستم را ایفا کند و دوم اینکه گرانیگاه‌های یک سیستم پیچیده متعددند و نمی‌توان آنها را با یک مرکز واحد جایگزین کرد.

۴- سیستم‌های اجتماعی انسانی با استفاده از مطالبی که پیشتر عنوان شد می‌توان تصویر دقیق تری از رفتار جمعی انسان‌ها نیز به دست داد اگر یک سیستم اجتماعی انسانی را مدل یک سیستم پیچیده در نظر بگیریم رفتار جمعی این سیستم اجتماعی نیز مانند سایر سیستم‌هایی که بررسی شد به تبادل متقابل اطلاعات میان اجزای این سیستم بستگی دارد این تبادل متقابل اطلاعات در تمام نقاط این سیستم به صورت یکنواخت نیست و منجر به ظهور نقاط گرانیگاه خواهد شد که در رفتار جمعی این سیستم نقش موثر تری را ایفا می‌کند اما نباید این گرانی گاه‌ها که هم متعددند و هم در گذر زمان متغیر به عنوان مرکز در نظر گرفته شود به عنوان مثال در یک جنبش اجتماعی تصور اینکه فردی مشخص به عنوان مرکز سازماندهی رفتار جمعی عمل کند فرض کارآمد نیست و می‌تواند منجر به پیش‌بینی‌های نادرست شود اما به طور طبیعی همواره افرادی از این مجموعه تبدیل به گرانیگاه‌های سیستم خواهند شد و روی رفتار کلی این سیستم اثر بیشتری خواهند گذاشت این گرانیگاه‌ها افرادی هستند که از روش‌های مختلف می‌توانند افراد بیشتری را در معرض تبادل اطلاعات قرار دهند و از این طریق روی افراد بیشتری تاثیر بگذارند در یک جنبش اجتماعی مصداق این گرانی گاه‌ها ممکن است هنرپیشه‌ها ورزشکارها و سایر افراد مشهور باشند مشابه چیزی که در مورد پرواز جمعی پرندگان و مسیریابی مورچه‌ها عنوان شد جمعی در سیستم‌های اجتماعی انسانی نیز ممکن است از طریق حذف تعدادی از اجزا و یا تزریق اطلاعات مختل کننده به مجراهای ارتباطی و یا حتی قطع کلی مجراهای ارتباطی صورت گیرد و دقیقا به همین دلیل است که وقتی عده‌ای قصد دارند نظم یک جنبش اجتماعی را مختل کنند به حذف گرانیگاه‌های آن جرمش شایعه پراکنی و یا حتی کارهای مانند قطع اینترنت روی می‌آوردند